Նյու Յորքից փաստաբան Հարութ Եկմանյանը, որը մասնագիտացած է միջազգային օրենդրության և մարդու իրավունքների ոլորտում, The National Interest -ում անդրադարձել է Արցախի նկատմամբ ադրբեջանաթուրքական ագրեսիային։

«Պատմությունն ու ճակատագիրը ծանր բեռ են դրել փոքրիկ, դեպի ծով ելք չունեցող Հայաստանի ժողովրդի վրա. նրանք ստիպված են տանել մեկի փոխարեն երկու թշնամական հարևաններ (Ադրբեջանն ու Թուրքիան) ունենալու դժբախտությունը: Այս երկրների միջև Արցախի շուրջ վերջին հակամարտությունը, ցավոք, միայն շարունակությունն է հայ ժողովրդի հանդեպ նրանց պատմական և մահացու ատելության: Հայոց ցեղասպանությունը ոչնչացրեց Հայաստանի բնակչության երկու երրորդը, այսօր դա կատարվում է հակամարտության միջոցով:

Իհարկե, Ադրբեջանի և Թուրքիայի կառավարությունները իրենց սեփական քաղաքացիների նկատմամբ էլ «մեծ սեր չեն տածում»: Ադրբեջանը, Հյուսիսային Կորեան և Սիրիան այն երեք երկրներից են, որոնք իրենց հռչակել են «սահմանադրական հանրապետություն», բայց իշխանությունը փոխանցում են ժառանգաբար:

2003 թվականից ի վեր Իլհամ Ալիևը գործնականում իրեն չորս անգամ ընտրել է նախագահ և նշանակել իր կնոջը որպես առաջին փոխնախագահ, միայն թե լինի ավելի ապահով: Երկրին բնորոշ է էնդեմիկ կոռուպցիան. նախագահի սերունդները, չունենալով եկամտի հստակ աղբյուրներ, սեփական բանկեր և պալատներ ունեն ամբողջ աշխարհում՝ շնորհիվ փողերի լվացման: Այս նավթով հարստացված հասարակության մեջ հասարակ մարդիկ չունեն հիմնական իրավունքներ և բախվում են էնդեմիկ խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի լրագրողների, փաստաբանների և ընդդիմության ակտիվիստների նկատմամբ: Ադրբեջանցի սպան, որը Հունգարիայում ՆԱՏՕ-ի վարժանքների ընթացքում քնած ժամանակ կացնահարեց հայ գործընկերոջը, արտահանձնվեց Ադրբեջանին և դարձավ ազգային հերոս: Սովորական մարդկանց մեջ հայ բառը օգտագործվում է որպես վիրավորանք, որը խրախուսվում է անձամբ Ալիևի կողմից:

Մասնավորապես, 2016-ին հեղաշրջման փորձից ի վեր Թուրքիայի կառավարությունը նույնպես հրաժարվեց ժողովրդավարական նորմերի հետ կապված ցանկացած պարտավորությունից. սահմանադրական հանրաքվեով Էրդողանին շնորհվեց իշխանությունը անվերջ մնալու իրավասություն: Կառավարությունը բանտարկել է տասնյակ հազարավոր մարդկանց ՝ յուրաքանչյուր անկյունում տեսնելով հեղաշրջում իրականացնողների, և այդ պատրվակն օգտագործեց լրագրողների, ակտիվիստների և քաղաքական մրցակիցների

Այս երկարատև ատելության վերջին դրսևորումը եղել է Թուրքիայի սերտ դաշնակից Ադրբեջանի հետ Հայաստանի հակամարտության մեջ: Կառավարական մամուլի ներկայացուցիչ մի թուրք լրագրող իր կառավարությանը հորդորեց միջամտել և «պատահական» ռումբով «ավարտել» Հայոց ցեղասպանության գործը Երևանում՝ Հայաստանի մայրաքաղաքում: Իհարկե, Թուրքիան և Ադրբեջանը երբեմն տարատեսակ շահեր ունեն: Ադրբեջանը մեծամասամբ շիա է, մինչդեռ մեծամասամբ սուննիական Թուրքիան իրեն հաճախ հռչակել է սուննիների համաշխարհային առաջատար: Բայց Էրդողանն ու Ալիևը կապված են հայերի հանդեպ իրենց ընդհանուր հակակրանքով՝ որդեգրելով «մեկ ազգ, երկու պետություն» կարգախոսը: Էրդողանը չի բավարարվել միայն համատեղ զորավարժություններ անցկացնելով, այլ նաև տեղակայվելով և օգտագործվում են թուրքական F-16 ինքնաթիռներ Գյանջայի ռազմական օդանավակայանում, ինչպես նաև հավաքել է հարյուրավոր սիրիացի երիտասարդ վարձկանների՝ պատերազմելու հայերի դեմ: Թուրքիայի կաբինետը, իսկ ավելի ճիշտ ՝ պաշտպանության նախարարը, կարծես թե ղեկավարում է ադրբեջանական բանակի գործողությունները, մինչդեռ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովը վերջին ռազմական սրացման գոնե առաջին տասնօրյակում չի երևացել:

Հակամարտության սուբյեկտը՝ Արցախը, միշտ ունեցել է մեծամասամբ հայկական բնակչություն և կազմել է պատմական Հայաստանի անբաժանելի մասը, քանի որ քարտեզներում հայտնվել է ավելի քան երկու հազարամյակ առաջ: 1923 թվականին Ստալինը գրչի հարվածով Արցախը դարձրեց ինքնավար անկլավ Ադրբեջանի կազմում՝ կամայականորեն սահմաններ դնելով նորաստեղծ նախկին խորհրդային պետություններին: Բայց 1988 թ.-ին, երբ Խորհրդային Միությունը փլուզվում էր, Արցախի հայ բնակչությունը պահանջեց ինքնորոշում և վերամիավորում Հայաստանի հետ ժամանակի խորհրդային օրենքների համաձայն: Ադրբեջանը հրաժարվեց դա ընդունել, և միայն 1994-ին՝ դաժան պատերազմից հետո, տեղի հայերը ապահովեցին վերահսկողություն Արցախի վրա: Բայց Թուրքիան, ի համերաշխություն Ադրբեջանի, երբեք չի փոխել իր ռազմատենչ հռետորաբանությունը հայերի դեմ: 1992 թվականից ի վեր Անկարան օգնել է իրականացնել ծայրաստիճան վնասակար տնտեսական շրջափակում Հայաստանի դեմ, որը ստիպված է գոյատևել`ավելի քան 89 տոկոսով փակ սահմաններով:

Այժմ Ադրբեջանը օգտագործում է ոչ միայն իսրայելական և թուրքական անօդաչու թռչող սարքեր և զենքեր Արցախի և Հայաստանի քաղաքացիական քաղաքները ռմբակոծելու համար: Իր հարձակման առաջին օրերից ի վեր, ադրբեջանական ուժերը ռմբակոծում են Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտը միջազգայնորեն արգելված Lar-160 կասետային զինամթերքի հրթիռային կայանքների միջոցով, որոնք բոլորը պատրաստվել են Իսրայելում՝ սպանելով հարյուրավոր հայ խաղաղ բնակիչների: Այս մեկամսյա բռնությունների ընթացքում Ադրբեջանը վերսկսելով մարտերը, բացահայտորեն խախտել է հրադադարի ռեժիմի երեք համաձայնագրերը, որոնց համար միջնորդել էին Ռուսաստանը, Ֆրանսիան և Միացյալ Նահանգները։

Ադրբեջանը ռմբակոծեց Ստեփանակերտի ծննդատունը, մի քանի ժամ անց այն բանից հետո, երբ ութսուն հոգանոց ցեղասպանագետների խումբը հայտարարություն արեց Արցախի հայերի դեմ Ադրբեջանից և Թուրքիայից բխող ցեղասպանության սպառնալիքի մասին: Հայաստանի, երեք միլիոնանոց ազգի համար դա գոյաբանական մարտ է, որը մղում են տերությունները, որոնք անպատժելիորեն իրականացրել են քսաներորդ դարի առաջին ցեղասպանությունը: Միջազգային հանրության համար սա պետք է լինի քաղաքակրթական ճակատ ընդդեմ երկու մարդասպան բռնապետությունների, որոնք առաջնորդվում են ռասայական ատելությամբ: Ի վերջո, երբ այդպիսի վարչակարգերը մեկ վայրում խուսափում են պատժից, նրանց հանցագործությունները կրկնվում են՝ հասնելով երկրագնդի բոլոր անկյունները:

Ծայրահեղ կարևոր է այն, որ խաղաղ, ժողովրդավարական աշխարհը գրեթե ոչինչ չարժե դադարեցնել վայրագությունները ոչ միայն արցախահայության, այլև Հայաստանում: Ի տարբերություն աշխարհի խճճված հակամարտությունների, այս իրավիճակում խաղաղությունը կարող է ապահովվել՝ ճանաչելով Արցախի հայության ինքնորոշման իրավունքը, որն ամրագրված է ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ, դիվանագիտական ճնշում գործադրելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի վրա, ինչպես նաև իրականացնելով Թուրքիայի դեմ երկար սպասված պատժամիջոցները և վերականգնել Ադրբեջանի և նրա կոռումպացված պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցները: Անխոհեմ կլիներ այդ ճնշումը չկիրառել երկու ագրեսորների վրա՝ կյանքի ավելի շատ կորուստներից խուսափելու համար»,-նշել է Եկմանյանը: