Ռուսական Репортёр հրատարակությունը հոդված է հրապարակել Լեռնային Ղարաբաղի  վերաբերյալ, որում վերլուծել է հակամարտության շարունակելի լինելու հնարավորությունները:

Հոդվածում մասնավորապես նշվում է, որ այսօր՝ հունվարի 11-ին, Մոսկվայում պետք է տեղի ունենա հանդիպում, որը բոլոր հնարավորություններն ունի ստանալու ճակատագրականի կարգավիճակ: Բանակցությունների սեղանի շուրջ են հայտնվելու Իլհամ Ալիևը և Նիկոլ Փաշինյանը: Որպես հյուրընկալող, արբիտր և միջնորդ այս անհաշտ հակառակորդների միջև հանդես կգա ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, որը երկու ամիս առաջ  արդեն կարողացել է իր գործընկերներին ստիպել  ռազմական գործողություններից անցնել խաղաղ երկխոսության:

Արդյո՞ք այս գագաթնաժողովը կդառնա վերջակետ Բաքվի և Երևանի հակամարտության կամ գոնե Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ նրանց վեճի մեջ: Առնվազն միամտություն կլինի սրա հետ այդքան հեռու գնացող հույսեր կապելը: Հրադադարից անցած կարճ ժամանակահատվածի իրադարձությունները, երկու պետությունների ղեկավարների հռետորաբանությունն ու գործողությունները հակառակի չափազանց խոսուն վկայությունն են: Փոխարենը, կարող ենք խոսել միայն այս պատերազմում դադարը երկարացնելու մասին, մինչդեռ պատերազմի շարունակությունը, ավաղ, անխուսափելի է:

Ով է ուզում խաղաղություն...

Այս վաղուց հաստատված դասական բանաձևի երկրորդ մասը հայտնի է բոլորին: Դատելով թե ադրբեջանցի, թե հայ պաշտոնյաներից և պետական կառույցների ներկայացուցիչներից ստացված հայտարարությունների բազմությունից, երկու երկրներում էլ մտադրված են գործել հենց այդ ուղղությամբ: Օրինակ ՝ անցյալ տարվա վերջին ՀՀ արտգործնախարարը հայտարարել է «ոչ միայն իր ղեկավարած գերատեսչության, այլ նաև ՀՀ իշխանության որպես հիմնական առաջնահերթություն» Ադրբեջանի կողմից բռնազավթված տարածքների վերադարձը և  ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա Արցախի կարգավիճակի հաստատումը»: Նման երկիմաստ հայտարարություն Հայաստանի արտգործնախարար Արա Այվազյանն արել է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ: Միևնույն ժամանակ, ՀՀ գլխավոր դիվանագետը շեշտել է, որ պատրաստվում է «պայքարել Արցախի բնակիչների իրավունքների համար» և վերադարձնել վերջին ռազմական հակամարտության հետևանքով կորցրած տարածքները բացառապես «խաղաղ գործընթացի շրջանակներում», սակայն դժվար թե ինքը կամ իր գործընկերներից որևէ մեկը հստակ բացատրի, թե ինչպես իրականում կարող է նման  բան պատահել:

Դրանից հետո զարմանալի՞ է, որ Այվազյանի այցը հենց այն տարածք (մասնավորապես ՝ Ստեփանակերտ), որը նա պատրաստվում է ազատագրել ոչ միայն վրդովմունք է առաջացրել Բաքվում, այլ նաև հույզերի իսկական փոթորիկ: Բանը հասել է նրան, որ Ադրբեջանի նախագահը, դիմելով վիրավորանքների, Երևանին սպառնացել է «երկաթե բռունցքի» կիրառմամբ և, ընդհանուր առմամբ, այն հետևանքներով, որոնց համար Երևանում «ավելի շատ կզղջան»: Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը «անհիմն ու դատարկ» է որակել Ադրբեջանի ղեկավարի բոլոր պնդումները: Այստեղ նշում են, որ իրենց ղեկավարի այցերը Լեռնային Ղարաբաղ «ոչնչով չեն հակասում նոյեմբերի 9-ի պայմանավորվածություններին»: Ուզում է` գնում է:

Ընդհանուր առմամբ, Բաքվի տոնը հավասարակշռվում է արհամարհական և անկեղծորեն խայտառակ լինելու շեմին ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում այլ կողմերի հետ շփման շրջանակներում: Մասնավորապես, նրանք արդեն հասցրել  են պահանջներ ներկայացնել ռուս խաղաղապահների դեմ, որոնք, ըստ ադրբեջանական կողմի, «դուրս են գալիս իրենց իսկ առաքելության շրջանակներից» և «բացահայտ գործում են հանուն հայերի շահերի»: Բաքվի ներկայացուցիչներն իրենց  թույլ են տալիս նման հայտարարություններ անել այն հիմքի վրա, որ, ինչպես իրենք են պնդում, Ռուստամ Մուրադովը, որը գլխավորում է ռուսական զորամիավորումը, «ակտիվ մասնակցում է իրադարձությունների և հանդիպումների, որոնց ընթացքում  լուսանկարվում է անջատողական ռեժիմի դրոշի ֆոնին» ... Տվյալ «մեղադրանքների» անհեթեթության աստիճանը այնքան բարձր է, որ դրանք ինքնաբերաբար դուրս են գալիս առողջ բանականության սահմաններից և վախերի տեղիք են տալիս, որ այսպիսով նրանք հակամարտության համար միայն պաշտոնական պատճառ են փնտրում: Միևնույն ժամանակ, Երևանը  մեղադրում  է իր հակառակորդներին շատ ավելի հստակ և լուրջ բաների համար:

Այսպիսով, ըստ ՀՀ ԱԳՆ մամուլի քարտուղար Աննա Նաղդալյանի հայտարարության, կրակի դադարեցման վերաբերյալ հայտարարության ստորագրումից մեկ ամիս անց ադրբեջանական բանակը հարձակում է իրականացրել հայկական կողմի դեմ Ղարաբաղի Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր և Խծաբերդ բնակավայրերի տարածքում, ինչի հետևանքով եղել են զոհեր, մարդիկ են գերեվարվել: Ընդհանուր առմամբ, Երևանում  ծայրաստիճան դժգոհ են ադրբեջանցիների կողմից մոսկովյան պայմանավորվածությունների 8-րդ կետի կատարումից, այն է` ռազմագերիների, պատանդների և այլ կալանավորված անձանց փոխանակումը: Հարցեր կան նաև Բաքվի բանակի զինծառայողների գործողությունների վերաբերյալ ՝ կապված Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ բնակչության հետ: Ըստ առկա տեղեկատվության, այդ հարցերը, անշուշտ, կքննարկվեն Ալիևի ու Փաշինյանի նոր մոսկովյան հանդիպման ժամանակ: Սակայն, իհարկե, ոչ միայն դրանք: Բազմաթիվ խնդիրներ կան, և դժվար է ասել, որ դրանք գնում են դեպի  լուծում:

Անկարայի գործոնը

Այնուամենայնիվ, որքան էլ որ «սուր պահեր» լինեն Ադրբեջանի և Հայաստանի հարաբերություններում, «Կրեմլի դիվանագիտության» միջոցով դրանց կարգավորումը կարելի կլիներ հաշվել քիչ կամ շատ վստահությամբ, եթե չլիներ մեկ այլ հզոր և հավակնոտ խաղացողի ոչ անտեսանելի ներկայությունը այս հակամարտության մեջ: Ոչ մի դեպքում չպետք է մոռանանք Անկարայի դերի մասին ամեն ինչում, ինչ տեղի է ունենում, ինչը կրկին հայտնվում է բանակցային գործընթացի «շեմից այն կողմ» և, անշուշտ, կփորձի իր «fe» - ն արտահայտել այս հարցի շուրջ, որքան հնարավոր է կտրուկ և հասկանալի, իր բոլոր մասնակիցների համար: Թուրքիան հակված է Karabakhարաբաղի համար ճակատամարտում Ադրբեջանի հաղթանակը համարել որպես վերջին ժամանակների իր իսկ ռազմաքաղաքական նվաճումներից թերևս ամենագլխավորը և դժվար թե թույլ տա, որ Մոսկվան այն ավելի մակարդակի դնի: Ոչ մի դեպքում չպետք է մոռանաл Անկարայի դերի մասին ամեն ինչում, ինչ տեղի է ունենում, Թուրքիան կրկին հայտնվել է բանակցային գործընթացի «շեմից այն կողմ» և, անշուշտ, կփորձի իր «ֆե»-ն արտահայտել այս հարցի շուրջ, որքան հնարավոր է կտրուկ և հասկանալի բոլոր մասնակիցների համար: Թուրքիան հակված է Ղարաբաղի համար կռվում Ադրբեջանի հաղթանակը համարել որպես վերջին ժամանակների իր իսկ ռազմաքաղաքական նվաճումներից թերևս ամենագլխավորը և դժվար թե թույլ տա, որ Մոսկվան չեզոքացնի այն:

Օրինակ, այս տարվա առաջին օրերին Ստամբուլում անցկացվել է սիմպոզիում՝ խոսուն վերնագրով. «Ուժերի հավասարակշռությունը Հարավային Կովկասում և Ղարաբաղի հիմնախնդիրը»: Այս միջոցառման ժամանակ Թուրքիայի խորհրդարանի նախագահ Մուստաֆա Շենթոփը հանդես է եկել հայտարարությամբ՝ սպառիչ պատկեր տալով հաջողությունից Անկարայի գլխապտույտի մասշտաբների մասին:  Ըստ խոսնակի՝ «Ղարաբաղի համար մղված մարտերը ոչ միայն ցույց են տվել Թուրքիայի կողմից տրամադրվող զենքի և հնարավորությունների անհավանական արդյունավետությունը», այլև «ստիպում են խոսել աշխարհում պատերազմներ վարելու ողջ կոնցեպցիայի հնարավոր վերանայման մասին»: Նման «շրջադարձերով» մնում է կես քայլ, մինչև իր երկրի` «աշխարհում ամենաուժեղը» հռչակելը և  աշխարհում գերիշխանության համար «պայքար մղելը»:

Թուրքերը, նման նկրտումների տիրապետել են վաղ ժամանակներից: Այնուամենայնիվ, մեզ համար շատ ավելի հետաքրքիր է Շենթոփի խոսքի մեկ այլ մեջբերում, որտեղ նա ասում է, որ ժամանակակից աշխարհում «հակամարտությունները չեն լուծվում, այլ միայն սառեցվում են՝  այդպիսով ստեղծելով առճակատման նոր կետեր»: Այս բառերը, ամենայն հավանականությամբ, պարունակում են Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ իրավիճակի հետագա հեռանկարների Անկարայի տեսլականի «բանալին»:

Մի շարք փորձագետներ այսօր լրջորեն մտահոգված են Թուրքիայի կողմից այս հակամարտության հնարավոր օգտագործմամբ՝ Կովկասի ողջ տարածաշրջանում անկայունության նոր օջախ ստեղծելու համար: Մասնավորապես, կարծիքներ են նշվում, որ նախկինում ապրող ադրբեջանցիներին վերադարձնելու փոխարեն, հայ բնակչությունից «ազատաված» տարածքներում կստեղծվեն Անկարայի կողմից ամբողջությամբ վերահսկվող անձանց անկլավեր, որոնք ի վիճակի կլինեն ցանկացած  վայրկյանի վերածվել ահաբեկչական բջիջների: Օրինակ՝ Սիրիայից տեղահանված թուրքամոլները կամ տարբեր էթնիկ և կրոնական խմբերի այլ ներկայացուցիչներ, որոնց ծառայություններին թուրքական կողմն այսօր ավելի քան ակտիվորեն դիմում է տարածաշրջանային հակամարտությունների համատեքստում, որոնք հրահրում է իր իսկ ձեռքով:

Այս կապակցությամբ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի վերջին հայտարարությունները մոտ ապագայում Լեռնային Ղարաբաղում «միջազգային օդանավակայան» կառուցելու մասին բոլորովին այլ հնչեղություն է ստանում: Ավելին, ոչ թե մեկ, այլ երկու՝ Քաշաթաղի կամ Քարվաճառի շրջաններում, ինչպես նաև Վարանդա (Ֆիզուլի) քաղաքում: Միևնույն ժամանակ, ինքը ՝ Ալիևը, խոստովանել է, որ իր նախատեսած տեղանքն ունի «շատ բարդ ռելիեֆ», բայց, այնուամենայնիվ, շեշտել է, որ այս նախագիծն ամեն դեպքում կյանքի կկոչվի: Ըստ Ադրբեջանի ղեկավարի, այդպիսի թանկարժեք ենթակառուցվածքային օբյեկտների կառուցման մեջ վիթխարի ներդրումներն անհրաժեշտ են «ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային զբոսաշրջության» զարգացման համար: Սակայն նման բացատրությունները, մեղմ ասած, տարակուսանք են առաջացնում: Ինչպիսի՞ զբոսաշրջության է ուզում Ալիևն այս տարածաշրջանում: Ադրբեջանը ուրիշ տեղ չունի՞ հսկայական գումարներ ծախսելու: Մնում է միայն ենթադրել, որ իրականում օդանավակայանները կկառուցվեն Թուրքիայի ֆինանսական և տեխնիկական աջակցությամբ: Եվ դրանց նպատակը չի լինի զբոսաշրջային... Մյուս կողմից, եթե նրանք ցանկանում են Լեռնային Ղարաբաղը վերածել ռազմական ուժեր տեղակայելու կետի, ապա ի՞նչ ուղղությամբ են պատրաստվում հարձակվել այդ տարածքից:

Այսօր Մոսկվայում կայանալիք բանակցություններում, ամենայն հավանականությամբ, կքննարկվի հարցերի շատ նեղ շրջանակ, առաջին հերթին ՝ հումանիտար և տնտեսական բնույթի: Համենայնդեպս, Կրեմլի մամուլի ծառայության պաշտոնական հայտարարությունն առավել քան լակոնիկ է. «Նախատեսվում է քննարկել նոյեմբերի 9-ի պայմանավորվածությունների կատարման ընթացքը և տարածաշրջանում խնդիրների լուծման ուղիները»: Դրանում նաև նշվում է, որ հանդիպման նախաձեռնողը Վլադիմիր Պուտինն է: Ենթադրաբար, ՌԴ նախագահը դժվար թե Ալիևին և Փաշինյանին հրավիրեր այցելել միայն այն բանի համար, որ խոսեն տարածաշրջանային ճանապարհային երթևեկության ապաարգելափակման և վիճելի տարածաշրջանով միջազգային երթևեկության կարգավորման մասին: Հայաստանից Ռուսաստան և Իրան նյութատեխնիկական ապահովման բարելավումը,  գերիների փոխանակում և Ղարաբաղում որոնողափրկարարական գործողություններ իրականացնելը, իհարկե, կարևոր է, բայց չի համընկնում Վլադիմիր Վլադիմիրովիչի մակարդակին: Ի վերջո, կան համապատասխան գերատեսչությունների ղեկավարներ:

Պակաս հետաքրքիր չէ այն փաստը, որ Ալիևի և Փաշինյանի հետ հանդիպման նախօրեին ռուս առաջնորդը զրույց է ունեցել Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի հետ, որի հիմնական թեման, ըստ պաշտոնական տվյալների, առաջիկա բանակցություններն էին: Սա կապվա՞ծ է այն փաստի հետ, որ այժմ Մակրոնն է Եվրոպայում Էրդողանի ամենահետևողական և կոշտ հակառակորդը: Հավանաբար` այո:

Անկարան և Բաքուն չեն թաքցնում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը շարունակելու իրենց մտադրությունները ՝ միաժամանակ հետապնդելով շատ ավելի լայնածավալ ռազմավարական նպատակներ, քան Ստեփանակերտի գրավումն ու Արցախի ամբողջական լիկվիդացիան է: Ինչեր արժե միայն Ալիևի ու Էրդողանի խոսքերը Երևանի մասին` որպես «հնավուրց ադրբեջանցիներին պատկանող հող»: Միևնույն ժամանակ, այս երկու ղեկավարներն էլ քաջ գիտակցում են, որ շատ մոտ ապագայում Հայաստանին սպասվում է ոչ միայն իշխանափոխություն և արտաքին քաղաքական դիրքորոշումների լուրջ ճշգրտում, այլ նաև առաջին հերթին, բանակի և ամբողջ պաշտպանական համալիրի լայնամասշտաբ բարեփոխում և արդիականացում: Իրավիճակի նման զարգացումով այլևս հնարավոր չի լինի կրկնել 2020-ի կայծակնային պատերազմը:

Նման նկատառումները կարող են ինչ-որ մեկին ինչպես Անկարայում, այնպես էլ Բաքվում դրդել գնալու շատ վտանգավոր և չմտածված քայլերի` «Ղարաբաղյան հիմնահարցի վերջնական լուծման» գործընթացը «արագացնելու» համար: Ենթադրաբար, Մոսկվայում ընթացիկ հանդիպման հիմնական նպատակն է բացառել նման ցանկաված հնարավորություն:

Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների տեղակայման շուրջ պայմանավորվածություն են ձեռք բերել, ստորագրվել է հայտարարություն, որով Ադրբեջանին են անցնում Արցախի յոթ շրջանները, Շուշին ու Հադրութը` բացառությամբ մի գյուղի, գյուղեր Ասկերանի ու Մարտունու շրջանից, ինչպես նաև Մարտակերտի շրջանի Թալիշ և Մատաղիս գյուղերը։