Tert.am-ը Հայաստանի Հարապետական կուսակցության փոխնախագահ, ՀՀ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների նախկին փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանի հետ զրուցել է վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանի՝ հունիսի 1-2-ին Փարիզ և Բրյուսել աշխատանքային այցերի մասին։ Նրա խոսքով՝  դրսի աշխարհը, արտաքին մեր գործընկերները շատ լավ գիտեն, որ Նիկոլ Փաշինյանը չունի լեգիտիմություն։ Նրա այցերը զուտ ձևական, կոսմետիկ, դեկորատիվ բնույթ են կրել, որևէ բովադակային հարց խայտառակ եղած, իր երկրի ներսում վերջին հայհոյանքներին արժանացած վարչապետի հետ որևէ լուրջ միջազգային գործընկեր իրականում չի քննարկի՝ հատկապես առաջիկայում սպասվող խորհրդարանական ընտրությունների նախաշեմին»- ասում է նա։

-Պարո՛ն Աշոտյան, Նիկոլ Փաշինյանը անցած երկու օրերը աշխատանքային այցերով եվրոպական մայրաքաղաքներում էր՝ նախ Փարիզում, հետո՝ Բրյուսելում։ Մինչ յուրաքանչյուրի մասին առանձին խոսելը, նախ Ձեր տպավորությունը կուզեի իմանալ այցերից ընդհանուր առմամբ՝  արդյոք նպատակայի՞ն էր ընտրված պատվիրակության կազմը, ի՞նչ նպատակ ունեին դրանք։

-Նոյեմբերի 9-ի խայռատակ կապիտուլյացիայից հետո ակնհայտ է, որ Նիկոլ Փաշինյանը չունի ոչ մի լեգիտիմություն՝ ոչ ներքին, ոչ էլ արտաքին։ Նա այլևս իրավունք չունի ներկայացնելու հայ ժողովրդին և Հայաստանի Հանրապետությունը: Դրսի աշխարհը, արտաքին մեր գործընկերները շատ լավ գիտեն այդ մասին, և Նիկոլ Փաշինյանը չունի նաև արտաքին լեգիտիմություն։ Նրա այցերը զուտ ձևական, կոսմետիկ, դեկորատիվ բնույթ են կրել, որևէ բովադակային հարց խայտառակ եղած, իր երկրի ներսում վերջին հայհոյանքներին արժանացած վարչապետի հետ որևէ լուրջ միջազգային գործընկեր իրականում չի քննարկի՝ հատկապես առաջիկայում սպասվող խորհրդարանական ընտրությունների նախաշեմին։

Ֆիքսեմ նաև, քանիցս ասել եմ, կրկնեմ, որ արտաքին աշխարհի կոնսենսուսն է նաև, որ Հայաստանում պետք է արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ լինեն՝ գոլորշին բաց թողնելու և ի դեմս Հայաստանի ստաբիլ քաղաքական, տարածաշրջանային գործընկեր լինելու համար։ Նիկոլ Փաշինյանը չի կարող լինել այն գործոնը, որը կարող է արտաքին աշխարհում ներկայացնել ստաբիլ, արժանահավատ, կանխատեսելի և քաղաքական առաջորդության լեգիտիմ կերպար։ Չեմ բացառում, որ հասարակության մեջ տարածված այն վարկածը, որ «մարդը գնացել է իր ծնունդը եվրոպաներում նշելու» ամենակենսունակներից մեկն է։ Իհարկե, նա գնացել է դուրս, որպեսզի հասարակությանը ևս մեկ անգամ մոլորեցնի, թե իբր ինքը ունի արտաքին լեգիտիմություն, այնինչ թե՛ բանակցությունների բովանդակությունից, թե՛ հանդիպումներում եղած դատարկությունից պարզ է, որ դա ընդամենը շղարշ էր։

-Առաջին օրվա այցը Փարիզում էր, որտեղ Փաշինյանը հանդիպել է նախագահ Էմանուել Մակրոնի, Ազգային Ժողովի նախագահ Ռիշար Ֆերանի, Սենատի նախագահ Ժերեր Լարշեի, Փարիզի քաղաքապետ Ան Իդալգոյի հետ։ Այցի քննարկման գլխավոր թեմաները եղել են ադրբեջանական զինուժի ՀՀ տարածքում տեղակայվելը, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանների որոշման գործընթացը։ Մակրոնը մասնավորապես հայտարարել է, որ «Որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ` Ֆրանսիայի պարտքն է ամեն ինչ անել, որպեսզի կողմերը դեէսկալացիայի հասնեն, և հաստատվի երկխոսություն»։ Ի՞նչ եք կարծում՝ իրականում ի՞նչ կարող է անել Ֆրանսիան այս հարցում և ի՞նչ է արել մինչ այժմ։

-Ցավում եմ, որ Ֆրանսիայի նման հայ ժողովրդի բարեկամի և Հայաստանի լրջագույն գործընկերոջ «մեսիջները» բաժին են հասել մեր այս իրավիճակում երկիրը դեռևս ներկայացնող այդ ապիկար կապիտուլյանտի հետ հանդիպումներին։ Բայց Նիկոլ Փաշինյանին Ֆրանսիան օգտագործել է որպես դեկորացիա իր սեփական քաղաքական տարածաշրջանային հավակնությունները  բարձրաձայնելու համար։ Հիշեցնեմ, որ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում միջազգային կառույցները, գլոբալ Արևմուտքը բավականին լուռ էին, և աշխարհաքաղաքական հետևանքները այս խայտառակ վերջին պատերազմի այնպիսին էին, որ Արևմուտքը դուրս է մղվել այս տարածաշրջանից, իր տեղը զբաղեցրել է Թուրքիան։ Բնական է, որ հատկապես Ֆրանսիան նման քաղաքական բանաձևերով, սատարումներով, հայտարարություններով փորձում է Հայաստանում չկորցնել իր նկատմամբ հասարակական կարծիքը և վերադառնալ տարածաշրջան առնվազն որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործող և ակտիվ համանախագահ՝ չբացառելով նաև այդ ձևաչափից դուրս աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային այլ ամբիցիաներ։

Ինչ վերաբերում է նրան, թե ինչ կարող է անել Ֆրանսիան, ապա ասեմ, որ առաջինն եմ Հայաստանում բարձրաձայնել դեռևս պատերազմի օրերին և դրանից հետո, որ եթե հավաքական քաղաքակիրթ աշխարհը՝ Արևմուտքը, Ֆրանսիան, ցանկանում են օգտակար  գործ անել, ապա բազմաթիվ հիմքեր կան Ադրբեջանին սանկցիոն ռեժիմի տակ մտցնելու, նրա նկատմամբ համապատասխան պատժամիջոցներ սահմանելու համար։ Եվրոպական Միությունն ունի վերջերս ընդունված Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար «Մագնիտսկու ակտ» պատժամիջոցներ (նախատեսում է վիզային պատժամիջոցներ-Tert.am), որի տակ ընկնում են և՛ Ալիևը, և՛ Էրդողանը։ Քաղաքական հայտարարությունները, իհարկե, կարևոր են, բայց Արևմուտքը ունի արդյունավետ գործիքակազմ այդ հայտարարությունները գործողությունների վերածելու՝ կոնկրետ պատժամիջոցներ կիրառելով Ադրբեջանի նկատմամբ։ Այս մեխանիզմը պետք է գործարկել, և դրա իրական գործարկմամբ Արևմուտքը կարող է ապացուցել, որ դասեր է քաղել 44-օրյա պատերազմում հայ ժողովրդին և Հայաստանին թուրք-ադրբեջանական ագրեսիայի դեմ մեն-մենակ թողնելու հարցում։

— Հայաստանի սուվերեն տարածքներում ադրբեջանական զինված ուժերի տեղակայումից և մասնավորապես Գեղարքունիքում նրանց կողմից վեց հայ զինծառայողի գերեվարումից հետո Փաշինյանը հանդես էր եկել առաջարկությամբ, որ միջազգային դիտորդներ տեղակայվեն այդ հատվածներում։ Նրա կոչը մասնավորապես ուղղված էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին և առանձնապես շեշտվել էր Ռուսաստանի դերը։ Այս այցից ի՞նչ տպավորություն ստացաք․ կոնկրետ առաջարկի հետ կապված ի՞նչ պատասխան է նա ստացել Փարիզում, Բրյուսելում։

-Ես անմիջապես արձագանքել էի այս արկածախնդրությանը, որը նախևառաջ ապացուցում էր, որ Հայաստանի կառավարությունը չունի հսկողություն և չի կարողանում կատարել իր պարտականությունները՝ Հայաստանի սուվերեն տարածքի պաշտպանության հարցում։

Ինչ վերաբերում է հայ-ադրբեջանական սահմանի հնարավոր դելիմիտացիայի, դեմարկացիայի գործընթացին, ապա դա լուրջ և երկարատև քննարկումներ պահանջող խնդիր է, բայց բերել, սարքել աշխարհաքաղաքական շիլա-փլավ, այսինքն՝ նոր կոնտիգենտ բերել, որի անունը կլինի՝ «դիտորդներ», որը իրականում կլինի միջազգային նոր խաղաղապահություն, վտանգավոր է։ Առանց այդ էլ խճճված տարածաշրջանում հեռահար նպատակներով կամ հեռահար հաշվարկներ չունենալով՝ բերել բազմազգ խաղաղապահ կոնտիգենտ՝ հղի է վտանգով վերածելու Հայաստանը աշխարհքաղաքական նոր թատերաբեմի, ինչը մեզ արդեն դարձրել են։

-Այցի երկրորդ ուղղություն Բրյուսելում Փաշինյանը հանդիպել է Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի, Բերլգիայի վարչապետ Ալեքսանդր Դե Կրոյի հետ։ Այստեղ ևս բանակցությունների օրակարգի մի մասը նվիրված է եղել հայ–ադրբեջանական սահմանային իրավիճակին։ Պետք է նկատել նաև, որ Շառլ Միշելը հեռախոսազրույց էր ունեցել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ։ Ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչ դեր կարող է խաղալ Եվրախորհրդարանն իրավիճակի հանգուցալուծման գործում, ի՞նչ է իրականում ցանկանում Եվրոպան։

-Եվրախորհրդարանը Եվրոպական Միության ամենաքաղաքական մարմինն է, և պատահական չէ, որ այստեղի վերջին բանաձևերը, հատկապես հայ ռազմագերիների հետ կապածը, որի մեջ ես էլ ունեմ իմ համեստ, բայց կարևոր լուման, շատ ավելի հնչեղ են։ Բայց Եվրոպական Միությունը միայն Եվրոպական խորհրդարանը չէ։ Եվրոպական հանձնաժողովը, որը գործադիր մարմինն է, ունի գործիքակազմ ոչ միայն խոսքերով, այլ նաև գործերով ապացուցելու իր նվիրվածությունն այն արժեքներին, որոնց մասին եվրոպական հանրույթը տարիներ շարունակ խոսել է Հայաստանում։ Մինչև կոնկրետ գործեր չլինեն, մնացածը պարզապես քաղաքական հայտարարություններ են լինելու։

-Բյուսել այցի շրջանակներում Եվրոպական խորհրդի նախագահի հետ հանդիպմանը ենթադրելի էր, որ պետք է քննարկում լիներ մարտի 1-ից ուժի մեջ մտած ՀՀ-ԵՄ շրջանակային համաձայնագրի իրականացման, երկկողմանի հարաբերութունների զարգացման հեռանկարի մասին։ Կարծես թե խոսք չի գնացել Հայաստան-Եվրամիություն վիզայի ազատականացման գործընթացի մասին։ Ձեր տպավորությամբ՝ մենք որտե՞ղ ենք հասել այս երկկողմ հարաբերությունների զարգացման գործընթացում, արդյո՞ք իրականացվում են այս հարաբերություններում ՀՀ-ի  համար առաջնային համարվող նպատակները։

-CEPA-ն (Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր-Tert.am) առանձին ֆեյլըրն է (ձախողումը-Tert.am) այս ապիկար կառավարության քաղաքականության մեջ, որը ստորագրվել և իրականություն է դարձել Սերժ Սարգսյանի հմուտ, ճկուն քաղաքականության շնորհիվ, և համարվում էր մեր հիմնական ձեռքբերումներից մեկը՝ Եվրասիական տնտեսական միությանը անդամակցության հետ միասին։ Այն ուժի մեջ էր մտել հայկական կողմից դեռևս 2018 թվականի ապրիլի 1-ից, իսկ եվրոպական կողմից այս համաձայնագրի վավերացման հետաձգումը (իսկ այն վերջնական ուժի մեջ է մտել վերջերս միայն-Ա․Ա․), հայկական կողմից համաձայնագրի իրականացման տոտալ ձախողումը մի բան են նշանակում, որ նրանք դրա իրականացմամբ էլ չեն կարող զբաղվել, և այս ամենը քաղաքական կամքի և նաև՝ կազմակերպչական կարողությունների բացակայության մասին է վկայում։

Իսկ վիզաների ազատականացման մասին կարելի է երկար ժամանակով մոռանալ, քանի դեռ սրանք են իշխանություն։ Հայաստանում վերահաս իշխանափոխությունից հետո արտաքին քաղաքականության ոլորտում լրջագույն վերանայումների, առաջնահերթությունների սահմանում է ենթադրվում, այդ թվում, ՀՀ-ԵՄ հարաբերություններում․ Գործընկերության գերակայությունների սկզբունքները պետք է վերաբանակցվեն, վերանայվեն՝ ելնելով այն հանգամանքից, թե ինչ կործանանար հետևանքներ է ունեցել պատերազմը Հայաստանի Հանրապետության վրա։ Մենք ունենք նոր առաջնահերթություններ, որոնց շուրջ պետք է ԵՄ-ի հետ վերաբանակցել և մեր շահերը Գործընկերության գերակայություններ փաստաթղթի դրանք դնել որպես անկյունաքարային սկզբունքներ։

— Եթե ամփոփենք մեր խոսակցությունը՝ ի՞նչ եզրակացության կարող ենք գալ՝ ի՞նչ բերեց վարչապետի պաշտոնակատարը Եվրոպայից։ Ի՞նչ դեր կարող են խաղալ Փարիզում, Բրյուսելում եղած բանակցությունները Լեռնային Ղարաբաղի վերջին պատերազմում ստեղծված իրավիճակի հանգուցալուծման գործում։

-Նիկոլ Փաշինյանը չի կարող ներկայացնել հայ ժողովրդի կամ Հայաստանի Հանրապետության ազգային, պետական շահը, որովհետև նա ապալեգիտիմացվել է և՛ երկրի ներսում, և՛ երկրից դուրս։ Նա չի կարող դառնալ, վերընտրվել, վերանշանկվել որպես Հայաստանի նոր վարչապետ։ Եվրոպական Միության կողմից վաղուց արձանագրված էր այն ապիկարությունն ու անլրջությունը, որն ունի Նիկոլ Փաշինյանը և իր ոհմակը արտաքին քաղաքականության ոլորտում, և խնդիրները, որ ծագել են այս ոլորտում միայն Արցախյան վերջին պատերազմից հետո չէ, որ ի հայտ են եկել։ Մինչև պատերազմը, անգամ խաղաղ պայմաններում արտաքին քաղաքականության եվրոպական ուղղությունը նույնքան ձախողված է եղել, որքան ռուսականը, չինականը կամ ամերիկյանը։

Նիկոլ Փաշինյանը գնաց ընդամենը իր ծնունդը նշելու և իր լուսանկարներով կամ տեսանյութերով հասարակությանը մոլորեցնելու փորձ անելու, թե իբր աշխարհն իրեն ճանաչում է։ Այս այցի անունը կարող եմ դնել անգլերենով՝ «by-by party» կամ ֆրանսերենով՝ «adieu», այսինքն՝ հրաժեշտի։