ՀՀԿ խորհրդի անդամ Գեղամ Պետրոսյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է․

Կարդալու, իմանալու համար... 

ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 13-ին Սուրբ Խաչ  կամ Խաչվերաց։ 610թ. պարսից Խոսրով Բ թագավորը հարձակվում է Բյուզանդիայի վրա եւ 614թ. գրավում նաևԵրուսաղեմը՝ համարյա կործանելով ամբողջ քաղաքը: Գերի է տարվում նաև Քրիստոսիխաչափայտը: Հերակլ կայսրը խաչափայտն ազատագրելու համար, հարձակվում էպարսիկների վրա եւ հաղթանակ տանում (նրա բանակում կռվում էին նաև Հայաստանիհունական մասի գնդերը՝ Մժեժ Գնունու ղեկավարությամբ):

Կնքվում է խաղաղության դաշն, որի կարևոր կետերից մեկն էր խաչափայտի վերադարձը: Հերակլը այն դարձյալ Երուսաղեմ է փոխադրում, որն ուղեկցվում է մեծ հանդիսություններով ուկրոնական արարողություններ: Այդ դեպքի հիշատակը հավերժացնելու համար, բոլորքրիստոնյա եկեղեցիներում հաստատվում է Խաչվերացի տոնը (սեպտեմբերի 14): Հայոցեկեղեցում Խաչվերացը տոնվում է սեպտեմբերի 11-17-ն ընկած կիրակի օրը:

Ինչպես հավաստում են ազգագրական աղբյուրները, ժողովրդի մեջ տոնը գլխավորապեսառնչվում է ննջեցյալների (մանավանդ նոր մահացածի) հիշատակը նշելու, պահպանելու հետ, դրանով իսկ՝ յուրօրինակ ձեւով սերունդներին ավանդելով նախնյաց պատմությունը: Այսպես. Ս. Խաչի օրը Շիրակում թե քաղաքում եւ թե գյուղերում, համարյա յուրաքանչյուր տուն մի ուլ էմորթում, ամբողջությամբ կախում թոնրում ու խորովում: Այնուհետեւ, որպես մատաղ, այնբաժանում է մոտ դրացիներին: Այդ մսից փաթաթում են լավաշի մեջ և իբրև ննջեցյալներիբաժին, տանում դնում են գերեզմանատան քարերի վրա: Այս օրը մոտ ազգականները նաևնոր ննջեցյալատիրոջ տուն են ուղարկում սև հագուստներ ու մի կենդանի ուլ: Զանգեզուրումնույն տարում ննջեցյալ ունեցողները Ս.Խաչի ուրբաթ օրը ոսպով շորվա են եփում ու իբրևհոգեբաժին բաժանում, գերեզմանները օրհնել են տալիս, ինչպես նաև ուխտ են գնումմոտակա վանքերն ու ոչխարներ զոհաբերում: Ս.Խաչի օրը ննջեցյալներին բաժին տանելու ևնրանց հիշատակը հարգելու սովորությունը ընդունված է և մինչև այժմ էլ կատարվում էամբողջ Հայաստանում ու իր արմատներով առնչվում է նախնիների պաշտամունքի հետ,

դրանով իսկ մշտապես պահպանելով հոգեւոր կապը հին ու նոր սերունդների միջեւ: Ճշմարիտէ ասված. ՙՆորահաս սերունդը կտրվեց անցնող կամ անցած գնացած սերունդներից՝ նաէապես կտրվում է մինչ այդ գոյություն ունեցող ցեղի արժեքներից ու սրբություններից... Հինսերունդից կտրվողը դառնում է հոգեպես անհող եւ անուղի: Էականը հոգեհաղորդակցություննէ սերունդների միջեւ, որի շնորհիվ վերջինները փոխանցում են ցեղի հավիտենական բոցը... Հոգեհաղորդակցվել, ասել է՝ պատմական հիշողությամբ վերապրել անցյալ սերունդներիկյանքը՝ նրանց ճակատագրին կապելով մերը՚. (Գ.Նժդեհ): Ահա, հենց այդ խորհուրդն ունիՍ.Խաչի տոնը, որը նախնիների հիշատակը պահպանելու առումով, թերևս, միակն է մերտոնակարգում: Ուստի, պատահական չէ, որ մեր ժողովուրդը իր ՙմեծ մեռելների՚պաշտամունքը դարերով փոխանցել է նրանց հիշատակին նվիրված տոներով (ՙՎարդանանց՚, ՙՍահակ-մեսրոպյան՚), իսկ Ս.Խաչը ամեն տարի այդ ամենը սրբագրում է հանձինս ներկա ուանցյալ ննջեցյալների: Որ Ս.Խաչի գլխավոր խորհուրդը նախնիների հիշատակըհավերժացնելու մեջ է, վկայում է նաեւ հետեւյալ իրողությունը. ինչպես հաղորդում է հայագետՄ. Մինասյանը, Տավրոսյան լեռներում կար մի վայր, ուր, դեռ մինչեւ մեր դարասկիզբը, անհիշատակելի ժամանակներից, ամեն տարի սեպտեմբերի 14-ին շրջակա գավառներիցհամախմբվում էին բարեկամ ու թշնամի ազգեր (հայեր, քրդեր, ասորիներ եւ այլն) ՝ ողջակեզմատուցելու առ Աստուած: ՙՆոյի զոհաբերութեան ընդունուած թուականն է այս օրն, երբջրհեղեղէն փրկեալներու նահապետը իր առաջին գոհաբանական ողջակէզն մատոյց առԱստուած՚: Ուստի, տոնելով Ս. Խաչը, հանգստություն մաղթենք մեր նախնիների շիրիմներին ուվերածնվենք մեր մեծերի պայծառ օրինակով...