Արյունը մի օր «խոսում» է...

Արցախյան երրորդ պատերազմում մանկության ընկերոջս կորցրեցի։ Ճակատագրի հեգնանքով՝ 44-ամյա ընկերոջս։ Մեկ տարեկանից իրար գիտեինք...
Ջահել ժամանակ մի աղջկա էր սիրահարվել։ Երջանիկ էր՝ սպասում, համբույրներ, նպատակներ։ Հենց ուզում էին մի տեղ գնալ, գալիս էր մեր տուն. «Էն քո աշխարհից կտրված տեղերն ասա»։ Ինչքան լեռների խորշեր ու անմարդաբնակ, կուսական տեղ կար, «քարտեզագրում», տալիս էի։ 
Մեր ընդհանուր ծանոթներն անընդհատ հարցնում էին, թե երբ է ամուսնանալու։ Ասում էի՝ հենց տոհմածառն ուսումնասիրեց, կամուսնանա։
Տոհմածառի օրն եկավ։ Թղթի վրա տոհմածառ չկար, աղջկա հարազատները ծիծաղել էին՝ «էս թվին էդ ինչե՞ր ես հարցնում»։ Ընկերս ասել էր. «Ձեր տոհմածառը ինքս կկազմեմ, կտամ»։
Գործընթացը նրան բերեց ամուսնության որոշման չեղարկման։

 Պարզել էր, որ աղջկա նախատատը երիտասարդ ժամանակ բռնաբարվել էր թուրքի կողմից։ Երեխային հեռացնել չէր կարողացել, ուժ չէր ունեցել։ Ամուսնուն պատմել էր, խնդրել, համոզել, ամուսինը տեղի էր տվել, երեխային լույս աշխարհ էին բերել, հարազատի պես մեծացրել։ Կյանքը մտել էր բնականոն հուն, նախատատը մահացել էր՝ պատմությունն էլ հետը թաղելով։
Պատմությունը չէր թաղվել։ Ու ջրի երես էր դուրս եկել ընկերոջս փնտրտուքների ժամանակ, ու պարզվել էր, որ իր սիրած աղջիկը հենց այդ նախատատու ուղղակի կոռնուհին էր։

Ընկերս չէր թաքցրել եւ աղջկան անկեղծ բացատրել էր ամուսնության որոշումից հրաժարվելու պատճառը։ Աղջկա հարազատները զայրացել էին՝ աղջիկն իսկի չգիտի էլ, որ թուրքի սերում կա մեջը։ Ընկերս անսասան էր մնացել՝ աղջիկը չգիտի, արյունն է՞լ չգիտի, էդ արյունը մի օր գլուխ կբարձրացնի...
Մեր ընկերներն էլ խառնվեցին, հավաքվեցին իրար գլխի, գուցե պետք չէ՞ հրաժարվել, պատմություն է, էլի, անցել գնացել է։ Ընկերս ինձ նայեց, ձայն չհանեցի, համաձայն էի՝ արյունը մի օր իրենը կասի...

Անցան տարիներ, ընկերս ամուսնացավ, երջանիկ ընտանիք կազմեց՝ հայի սերումով։ Նրա պատմությունը մոռացել էինք։ Մինչեւ... մեր օրերը։ Նա հաստատապես ճիշտ էր՝ արյունը մի օր խոսում է... Այլապես մեր հանրության մեջ այսքան թրքասերներ որտեղի՞ց, Արցախը հայկական չհամարողներ որտեղի՞ց, Արցախ զինվոր ուղարկել չցանկացողներ որտեղի՞ց։ Հաղթանակած հայի փոխարեն այսքան ստրկամիտներ որտեղի՞ց։ Պատասխանը հստակ է՝ այնտեղից, որտեղից հարցնում են՝ «էս թվին էդ ինչե՞ր ես հարցնում»։
Բավականին ազատախոհ լինելով՝ միշտ հավանել եմ մեր պապերի տոհմիկության գաղափարը, երբ անտոհմիկներին հարս չէին բերում, երբ տոհմածառն էին նայում, երբ սերումն էին ստուգում, երբ ուղնուծուծն էին հարցուփորձ անում։ Այ, ա՛յս օրվա համար էին անում։ Մենք էլ ծաղրում էինք՝ «էս թվին էդ ինչե՞ր եք հարցնում»։ Չհասկանալով, որ երբ թշնամին քո տանը դարեր շարունակ նստած է, «էս թվին» տոհմածառը միշտ էլ անհրաժեշտ է։ Ինքնամաքրման գործառույթը հզոր զենք է... Օգտվենք պիտի...

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ