«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ «Արցախյան 44-օրյա պատերազմի արդյունքում Հայաստանը կարճ ժամանակահատվածում հաղթական երկրից վերածվեց կապիտուլացված պետության։ Եվ բազմաթիվ փորձագետներ, այդ թվում՝ արտասահմանյան, դիտարկելով պատերազմի ընթացքը, այն եզրակացությանն են հանգում, որ Արցախն անհավասար պայքարի էր դուրս եկել Արդրբեջանի ագրեսիայի դեմ։

Հարցն այն է, որ Ադրբեջանի ունեցած ուժերը մի քանի անգամ գերազանցում էին Հայաստանի ու Արցախի ուժերին։ Թվաքանակով ՆԱՏՕ-ի ռազմաքաղաքական դաշինքում երկրորդ ուժը համարվող թուրքական բանակն անմիջականորեն ներգրավվել էր պատերազմում։

Պատահական չէ, որ Ադրբեջանի ԶՈւ գլխավոր շտաբի պետը և այլ բարձրասիտճան զինվորականներ մեկուսացվել էին, իսկ թուրք գեներալներն իրենց վրա էին վերցրել ռազմական օպերացիաների ղեկավարումն ու կազմարկերպումը։ Պատերազմի ընթացքում Թուրքիան նաև հազարավոր վարձկան ահաբեկիչների էր Սիրիայից ու Լիբիայից տեղափոխում Ադրբեջան՝ Արցախի դեմ կռվելու համար։ Դրան զուգահեռ՝ Անկարան Բաքվի աջակցելու նպատակով մատակարարում էր թուրքական արտադրության ժամանակակից սպառազինության տեսակներ, մասնավորապես ԱԹՍ-ներ։ Հիշենք նաև, որ 2020 թվականի հուլիսի վերջին և օգոստոսի սկզբին տեղի ունեցած թուրք-ադրբեջանական զորավարժություններից հետո թուրքական սպառազինության գերակշռող մասը մնաց Ադրբեջանում՝ ներառյալ F-16 կործանիչները։

Չհաշված, որ Անկարան պատերազմի ընթացքում նաև էական դիվանագիտական աջակցություն էր ցույց տալիս Բաքվին։ Ադրբեջանին ակտիվորեն սատարում էր նաև Պակիստանը, որը մինչ օրս չի ճանաչում Հայաստանի պետականության գոյությունը։ Նույնիսկ տեղեկություններ են շրջանառվում, որ պակիստանյան հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչները ևս մասնակցություն են ունեցել Ադրբեջանի զինված ուժերի առաջխաղացման գործում։ Պատերազմից հետո էլ Պակիստանը, Թուրքիան և Ադրբեջանը շարունակում են խորացնել եռակողմ հարաբերությունները, այդ թվում՝ ռազմատեխնիկական համագործակցության ուղղությամբ, և նույնիսկ եռակողմ ձևաչափով պարբերաբար զորավարժություններ են անցկացնում։ Ադրբեջանի ռազմական հաջողությունների գործում մեծ դերակատարություն են ունեցել նաև Իսրայելի կողմից գերժամանակակից զենքերի մատակարարումները։

Այնպես որ, ռազմական գործողությունների ընթացքում Հայաստանը միայնակ էր մնացել հակառակորդի ահռելի ուժերին դեմ հանդիման։ Ուրեմն, եթե ռեալ հաշվարկները ցույց են տալիս, թե իսկապես անհնար էր մեր ունեցած ուժերով երկար պայքարել հակառակորդի դեմ, ապա հարց է առաջանում՝ մի՞թե հնարավոր չէր այդ դեպքում հնարավորինս քիչ կորուստներով դուրս գալ պատերազմից կամ կանգնեցնել այն (թե ինչու սկսեց պատերազմը, մենք արդեն անդրադարձել ենք, նշել նաև այն մասին, թե ում մեղքով եղավ դա)։ Գոնե այդ դեպքում կարող էինք քիչ թե շատ արժանապատիվ իրավիճակում հայտնվել և այդքան շատ զոհեր ու կորուստներ չէինք ունենա։

Սակայն պարզվում է, որ պատերազմը կանգնեցնելու հնարավորությունը իսկապես եղել է՝ առնվազն հոկտեմբերի 7-ին և հոկտեմբերի 19-ին։ Տեսեք, պատերազմից հետո այն ժամանակվա ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանը հայտնեց, որ դեռևս 2020 թ. հունիսին ՀՀ վարչապետին, ապա նաև անվտանգության խորհրդին ներկայացրել էր տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական իրադրության վերլուծությունը և մեր զինուժի կարողությունները: Իսկ այդ վերլուծության համաձայն, Թուրքիայի ու Ադրբեջանի համահավաք ռազմական ներուժին Հայաստանը չէր կարող արդյունավետ դիմակայել, ուստի անհրաժեշտ էր քաղաքական ու դիվանագիտական ողջ ներուժը ուղղել պատերազմից խուսափելուն կամ գոնե այն հետաձգելուն:

Պատերազմի սկսվելուց 4 օր անց ևս Օ. Գասպարյանը ներկայացրել է ստեղծված իրադրության մասին ԶՈւ նույնատիպ գնահատականը` նշելով, որ երկու-երեք օրվա ընթացքում անհրաժեշտ է միջոցներ ձեռնարկել պատերազմը կանգնեցնելու համար, հակառակ դեպքում ունենալու ենք բանակցային գործընթացի համար ավելի ոչ բարենպաստ պայմաններ: Ուշագրավ է, որ Ադրբեջանի նախագահ Ալիևն օրերս հայտարարեց, թե երբ պատերազմից ընդամենը 10 օր էր անցել, ինքը հոկտեմբերի 7-ին զանգահարել է Պուտինին, շնորհավորել նրա ծննդյան օրն ու քննարկել պատերազմը դադարեցնելու խնդիրը։ Պատերազմը դադարեցնելու վերաբերյալ նրա առաջարկը Ռուսաստանի կողմից աջակցություն է ստացել, սակայն հայկական կողմը մերժել է։ Արժե նշել, որ եթե Ալիևի ասածներն իրականությանը չհամապատասխանեին, ապա ռուսական կողմն անմիջապես կհերքեր այն։

Դրանից առաջ էլ Պուտինը հայտարարել էր, թե Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարվել է ընդունել հոկտեմբերի 19-20-ին արված հրադադարի մասին առաջարկը, երբ Ադրբեջանի բանակը դեռ գրավել էր Լեռնային Ղարաբաղի հարավում գտնվող մի փոքր հատված: Սակայն Փաշինյանը հրաժարվել է ընդունել այդ առաջարկը՝ ասելով, որ դրանում վտանգ է տեսնում Հայաստանի և Ղարաբաղի շահերի համար:

Այն մասին, որ Փաշինյանը չի ցանկացել պատերազմը կանգնեցնել, վկայում են նաև ԱԱԾ նախկին տնօրեն Միքայել Համբարձումյանի հայտարարությունները, որ իր համար անհասկանալի են մնում, թե պատերազմը չկանգնեցնելով՝ իշխանությունները ինչ նպատակ են հետապնդել։ Փաստորեն ստացվում է, որ Փաշինյանը սպասում էր, որպեսզի դանակը ոսկորին հասնի, Շուշին ընկնի, որից հետո նոր համաձայնի հրադադար հաստատելու առաջարկին։ Այն էլ՝ եթե ռուսական կողմի միջամտությունը չլիներ, այս անգամ դժվար թե հրադադարը պահպանվեր։

Եվ Փաշինյանի կողմից այս հարցին մինչ այժմ հնչեցրած պատասխանն այն է, որ եթե պատերազմը շուտ կանգնեցներ, ապա իրեն «դավաճան» կանվանեին։ Այսինքն, հանուն սեփական հաշվարկների ու աթոռի, Փաշինյանը ոչ միայն հազարավոր հայ զինվորների զոհվելու պատճառ է դարձել, այլև հակառակորդին է զիջել նախկին ԼՂԻՄ-ի տարածքները, մասնավորապես Հադրութն ու Շուշին։

Սրանից հետո արդեն հասկանալի է, թե ինչ արժեք են ներկայացնում Փաշինյանի կողմից պատերազմի սկսվելու օրը՝ սեպտեմբերի 27-ին և դրանից հետո արված այն հայտարարությունները, թե ինքը պատրաստ է զոհվել հանուն հայրենիքի, այն դեպքում, երբ նա ընդամենը վախեցել է «դավաճանի» պիտակ ձեռք բերելուց և չի համաձայնել պատերազմը կանգնեցնելու առաջարկին»։

Առավել մանրամասն՝ թերթի այսօրվա համարում